YAKUP KAVAKCI - EDEP YA HU

ELİNE ,DİLİNE VE BELİNE SAHİP OL

EDEB YÂ HÛ

Edeb, kendisinden yükseğini çok görmemek, kendisinden aşağısını da hor görmemektir. Edebin en alt derecesi, bir kimsenin, cehâletini sezdiği yerde durup onu gidermesidir.

Eline, diline, beline sahip ol!

Edeb yâ hû!

Terbiye, ar, nâmus, âdâb, erkân gibi anlamlara gelen edeb kelimesi, Arap alfabesi ile "Elif", "Dal" ve "Be" harflerinden meydana gelir. Bu üç harfin, bazı anlayış ve yorumlara göre üç hakikate işaret ettiği belirtilmiş ve bu bir formül hâline getirilmiştir. Bunlar da "El, dil, bel" kelimeleridir.

Bu üç harf, "eline, diline, beline" şeklinde tasavvufun temel ahlâk eğitimlerinden biri olmuştur. Bunlara sahip olmak fert ve toplum ahlâkının temelini oluşturur. Bunun içindir ki daha işin başındayken, bu üç husus ısrarla hatırlatılır. Şimdi bu üç temel esasın hangi anlamlara geldiğini kısaca görelim:

1. Eline sahip ol: Elinle kimseye kötülük etme, kimsenin malını çalma, kimseye haksızlık etme, kimsenin canını yakma, kimseyi dövme, kısaca insanın eli ile yapacağı bütün işlerde ölçülü ol, elini kontrol et, elinle haram işleme, elinle hak ve hakikati koru demektir. Ya da, eline (iline) sahip olmak olarak alınabilir. Bu da, yurduna, memleketine, vatanına sahip çık, demektir.

2. Diline sahip ol: Gözünle gördüğün her şeyi söyleme, olur ki yanlış görmüş olabilirsin. Doğruyu da görmüş olsan, mümkündür ki bir fitneye sebep olup bir kısım insanların mutluluğunu yıkabilirsin. Ayrıca, dedikodu yapma, fitne-fesada katılma, yalan söyleme... kısaca insanın dili ile yapacağı işlerde ve sözlerde ölçülü olması ve diline sahip olması anlamındadır. Ya da, diline, yani konuştuğu öz diline (Türkçe) sahip çıkmak, demektir.

3. Beline sahip ol: İnsanın nefsine sahip olması, nikâhlısı-helâli olmayana meyletmemesi ve bu konuda kendisini kontrol etmesi, nâmuslu ve iffetli olması demektir. Ya da beline, yani soyuna-sopuna-nesline sahip çıkmak demektir.

Bu üç özelliğe hâkim olmak, temel eğitim sayılır. Efendimiz (aleyhisselâm)'ın "Müslüman kimdir?" sorusuna verdiği bir cevapta: "Müslüman, Müslüman'ın elinden-dilinden emîn olduğu kimsedir!" (Buhârî, İman, 4) buyurmuşlardır. (Bayram Kusursuz) Yani eline, diline ve beline sahip olmak, İslâm'da çok önemli bir husustur. Bu düsturların etkisi, târihimizde çok belirgin bir sûrette görülmektedir.

Sonuç olarak edeb, işte bu üç harften müteşekkildir. Yukarıda İzah etmeye çalıştığımız gibi bâzıları bunları, "Eline, diline, beline sâhip ol" şeklinde ifâde etmişlerdir.